مراحل بافت قالي

در قالیبافی دو نوع گره خِفت ( غُند) وجود دارد. یکی از آن ها خفت "سهنا" است که آن را فارسی باف یا یک گره می نامند و بیشتر در کارگاه های قالیبافی شهری بکار می روند. این نوع قالی ها که با گره فارس بافته می شوند ، نرم و لطیفند و اگر از پشت قالی نگاه کنید خفت ها خیلی ریز هستند. 

اما بیشتر چادرنشینان ترک زبان و قالیبافهای خراسان، قالی های خود را به روش دیگر یعنی " ترک باف" یا " دوگره" می بافند . در این حالت پشت قالی زبرتر است ام دوام قالی بیشتر است.

در قالی فارسیباف به دلیل ظرافت بیشتر در گره، می توان نقوش ریزتر و دقیق تر را بافت.

برای شروع هر قالی ابتدا قسمتی بدون استفاده ار نخ پرز بافته می شود و تنها ار پود نازک استفاده می شود. این قسمت را " پوتانه پوبیله" می گویند. بعد از آن با شروع بافت قالی از ابزاری به نام قلاب برای کشیدن دو نخ تار به سمت جلو استفاده می شود و سپس با دست پود پشمی را از میان دو نخ تار عبود داده ، گره زده و بعد از سفت کردن با دم قلاب یا تیغ نخ پود را می برند. لازم به ذکر است که استفاده از قلاب در میان شهرهای جنوبی رایج نیست و اصولا با دست دو تار را جدا می کنند. برای بریدن نخ پود حدود 5 سانتی متر بعد از گره را می برند چرا که بعد از بافت چند رج پرزها را قیچی می زنند و بعد از اتمام کار بافت، کل قالی را به اصطلاح پرداخت می کنند تا سطح آن یکنواخت و صاف شود.

قالیبافهای کاشان و اصفهان اصولا سر تیغه قلابشان کند است و اصولا گره ها و بافتهای اشتباهی را با آن بیرون می کشند. قالیبافهای شیراز نیز برای بریدن نخ پود از چاقو استفاده می کنند.

برای شروع هر قالی ابتدا قسمتی بدون استفاده ار نخ پرز بافته می شود و تنها ار پود نازک استفاده می شود. این قسمت را "پوتانه پوبیله" می گویند. بعد از آن با شروع بافت قالی از ابزاری به نام قلاب برای کشیدن دو نخ تار به سمت جلو استفاده می شود و سپس با دست پود پشمی را از میان دو نخ تار عبود داده ، گره زده و بعد از سفت کردن با دم قلاب یا تیغ نخ پود را می برند. لازم به ذکر است که استفاده از قلاب در میان شهرهای جنوبی رایج نیست و اصولا با دست دو تار را جدا می کنند. برای بریدن نخ پود حدود 5 سانتی متر بعد از گره را می برند چرا که بعد از بافت چند رج پرزها را قیچی می زنند و بعد از اتمام کار بافت، کل قالی را به اصطلاح پرداخت می کنند تا سطح آن یکنواخت و صاف شود.

البته لازم به توضیح است که کل مراحلی که توضیح داده می شود مراحل سنتی بافت قالی در هر منطقه است و ممکن است امروزه بافندگان جوان از انواع ابزار برای بافت بهتر و سریعتر استفاده کنند.

پرزها و یا همان نخ های رنگی قالی به شکل گلوله یا توپ از نورد بالایی آویزان است. قالیبافهای روستایی و یا چادر نشین در گذشته بدون استفاده از نقشه ای مشخص ، الگوهای قدیمی قالی را می بافتند. این نوع بافت را به اصطلاح " نقشه ذهنی" می گویند. بسیاری از این نقوش از نسلی به نسل بعد منتقل می شده است. از روش های جالب بافت اینگونه قالی ها آن بوده که هنگام بافت ردیف رنگها را به صدای بلند می خواندند.

از نکات جالب دیگر در میان قالی بافهای سنتی آنکه بعضی از روستاییان و چادرنشینان برای بازرگانان و کارگاههای شهری کار می کنند. در چنین مواردی رسم بر این است که نمونه ای از قالی به نام " واگیره" ، یعنی تکه ای از گل وسط، یک کمی از زمینه و یک گوشه از حاشیه را به فرد بافنده می دهند. ایشان نمونه را معمولا به عنوان راهنا می گیرند و جالب آنجاست که به ندرت جزئیات آن را دنبال می کنند بلکه فقط با یک نگاه منظور سفارش دهنده را می فهمندو بافت قالی را مطابق با آن به پایان می رسانند.


در کارگاه های شهری و امروزه به صورت متداول، قالی را از روی نقشه ای که هر خانه آن نشان دهنده یک گره است می بافند. رسم بر این است که استاد ( اعم از زن یا مرد) خطوط اصلی قالی را می بافد و قالیبافهای جوانتر وسط آن را پر می کنند. وقتی یک ردیف " پو" (گزه) کامل شد تعدادی نخ پود " پوتان پوبیله" ( نخی به زخامت تقریبی نخ قرقره معمولی) را از داخل تارها رد می کنند. معمولا با تغییر هر " گورت" چس از هر پود ، تعداد پوتان پوبیله سه ردیف خواهد بود. در موقعیت بالا بودن ورد، بافنده گورت را به سوی خود می کشد و به یک جفت قلاب به نام " زیر سری" ( تخته های چوبی) فشار میدهد. اصولا این زیر سری ها به پایه ها وصلند. در موقعیت پایین بودن ورد، گورت را رها میکنند تا روی این زیرسری ها قرار گیرد.

قدم بعدی، شانه زدن پود یا گره هاست که با شانه یا " دفتین" انجام می گیرد.

در کارگاه قالیبافی سازمان یافته و منظم یک قالیباف اصولا در روز 14000 گره می زند که در این صورت بدون در نظر گرفتن زمانی که برای آن مصرف کرده مزد او پرداخت می شود. قالیباف ماهر اصولا این تعداد گر ه را در 5 ساعت می زند که هر 4ثانیه 3 خفت می شود!

آخرین مرحله در بافت قالی، پایین آوردن از دار و گره زدن ریشه است، پس از آن اصولا قالی را پرداخت می کنند تا کلیه سطح روی آن به صورت یکدست در آید و رد قچیها از میان برود.